“Rối loạn tâm lý xảy ra khi suy nghĩ chán nản và áp lực khiến não bộ của chúng ta không được bình thường, và chúng được gây ra bởi những vấn đề gia đình.”

Đấy là những suy nghĩ về rối loạn tâm lý được gói gọn trong một câu trả lời ngắn của người thân mình khi được hỏi: “Định nghĩa về rối loạn tâm lý của bạn là gì?”. Câu trả lời này có một phần nào đó đúng theo một khía cạnh nhất định, tuy nhiên, nó không phải là một định nghĩa hoàn chỉnh về các rối loạn tâm lý. Ở Việt Nam, rối loạn tâm lý thường không thu hút được nhiều sự chú ý do cho đến nay, các chính sách và hoạt động của các cơ quan nhà nước, đặc biệt là Bộ Y Tế vẫn chỉ tập trung chủ yếu vào các rối loạn truyền nhiễm [3]. Sự thiếu thốn về nguồn lực để có thể nâng cao sự hiểu biết của cộng đồng đồng nghĩa với mức độ lan truyền của sự kỳ thị sẽ có những ảnh hưởng tiêu cực đến những người đang phải trải qua các rối loạn tâm lý.

Mặt trái, hay giới hạn, của sự đồng cảm xảy ra khi bạn thường xuyên đặt cảm xúc và quan điểm của người khác lên trên quan điểm của mình. Bạn có thể trải qua cảm giác trống rỗng hoặc tự tạo khoảng cách, thậm chí phát triển chứng lo âu hoặc trầm cảm mức độ thấp [7]. Thật mệt mỏi khi bạn cứ đặt mình vào vị trí của người khác và bạn tự đặt gánh nặng lên mình - điều này làm cạn kiệt nguồn lực tinh thần và ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của chính bạn.

Trên thực tế, không phải ai cũng có khả năng đặt mình vào vị trí của người khác và cảm nhận cảm xúc của họ. Một số có thể làm điều này một cách tự nhiên, một số phát triển nó trong quá trình trưởng thành, và một số khác gần như không có khả năng này. Đó là khả năng thể hiện sự đồng cảm.

Sang chấn tâm lý! Nghe thật nghiêm trọng và xa xôi, nhưng nó thường thấy hơn ta tưởng. Cuộc sống có thể trở nên vô cùng nguy hiểm và tàn nhẫn chỉ trong tích tắc. Có lẽ bạn đã chứng kiến hoặc kinh nghiệm tai nạn, thiên tai, bạo hành, giết người, trộm cướp, hãm hiếp, mất người thân, v.v. Những tình huống làm đảo lộn thực tại của chúng ta đều có thể tính là sang chấn tâm lý.

“Đó là một buổi sáng tại một trường học ở Hà Nội, một nữ sinh bước vào lớp, ngồi xuống bàn và máu bắt đầu chảy xuống dưới ghế của cô bé. Sáng hôm đó, cô bé bị lạm dụng tình dục. Khi giáo viên nhắc nhở rằng em nên lót vài tấm giấy ăn để ngồi lên cho đến khi máu ngừng chảy, cô bé bật khóc” [2]. Nữ học sinh 13 tuổi chia sẻ rằng cô bị thầy dạy toán lạm dụng và sự việc kéo dài suốt hai năm sau đó. Do sự sợ hãi của cô bé, kẻ lạm dụng cô chưa bao giờ được nêu tên hay đưa ra tòa. "Ông ta thường đánh tôi. Tôi sợ lắm nhưng không dám kể cho bố mẹ vì ông ta dọa sẽ giết tôi", cô bé kể. "Ông ta điều khiển tôi, khiến tôi cảm thấy bản thân mình tồi tệ hơn". Việc lạm dụng bằng bạo lực trở thành lạm dụng tình dục khi cô bé 14 tuổi. Quá hoảng loạn, cô cuối cùng đã kể cho mẹ nghe sự việc nhưng gia đình chọn cách im lặng.

Theo các nghiên cứu, người ta ước đoán năm 2020, gánh nặng bệnh tật toàn cầu do trầm cảm sẽ đứng thứ hai và đến năm 2030 sẽ đứng thứ nhất trong các bệnh lí gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người [1]. Không những làm gánh nặng về kinh tế mà trầm cảm còn làm giảm chất lượng cuộc sống, làm giảm hiệu suất lao động và làm tăng nguy cơ tử vong.

Các rối loạn tâm lý thường thấy như trầm cảm và rối loạn lo âu có thể xuất hiện dưới nhiều dạng. Các sự thay đổi thông thường có thể thấy qua thói quen ngủ và chế độ ăn uống. Những sự thay đổi hằng ngày có thể làm tồi tệ hơn rối loạn tâm lý của một người và nó có thể trở nên càng ngày càng khó khăn để đối phó với chúng. Vậy làm thế nào tự chủ có thể giúp bạn với điều này?

Văn hoá đại chúng (pop culture) đã thêu dệt tâm lý học theo rất nhiều cách khác nhau, đa phần là sai lệch hoặc thái quá, từ những ám chỉ tình dục của trường phái Freudian đến những thí nghiệm vô đạo đức, thậm chí đến mức coi tâm lý học là giả khoa học (pseudo-science). Tâm thần học – một ngành liên quan chặt chẽ với tâm lý học – lại được coi trọng hơn rất nhiều vì nguồn gốc của nó trong y học hiện đại. Kể từ thế kỉ hai mươi đã có một lượng không nhỏ số nghiên cứu về các rối loạn tâm lý, một số nhà khoa học đã bắt đầu xem xét các vấn đề tâm lý này từ góc độ sinh học. Đây là nền tảng cho cách tiếp cận y-sinh trong tâm lý học, dẫn đến sự phát triển của tâm thần học nói chung.  Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu lịch sử của cách tiếp cận này, cũng như vai trò của nó trong bối cảnh nghiên cứu tâm lý đương đại. 

“ Khoảng thời gian lớp 8 khi phát hiện ra mình là người đồng tính trong khi đó thông tin về chủ đề này lại quá ít ỏi khiến Bình rơi vào khủng hoảng. Đến lớp 12, mặc dù được bạn thân ủng hộ nhưng suy nghĩ tiêu cực, cảm thấy cô độc luôn bám riết khiến Bình có lần có ý định tự tử. Lúc đó mình thấy mình có lỗi, mình không xứng đáng để sinh ra, tồn tại. Đã nhiều lần mình có suy nghĩ bỏ nhà đi thật xa, tự tử. Một lần suy nghĩ bồng bột, mình đứng ở mép tường sân thượng để tự tử. Nhưng sau đó, nghĩ lại mình thấy đó là không cần thiết.”

Trong cuộc sống hiện đại, ngoại hình càng được coi trọng và đánh giá trên nhiều tiêu chí. Nhưng ngoại hình con người không phải lúc nào cũng ở tình trạng hoàn hảo, việc có khiếm khuyết trên cơ thể là điều rất phổ biến, chúng ta có thể không hài lòng một chút về nó. Tuy nhiên khi mặc cảm này quá lớn, ít có căn cứ thực tế và ảnh hưởng nghiêm trọng tới các hoạt động sống thông thường, thì đó không chỉ còn là vấn đề ngoại hình thông thường. Nếu quan sát thấy những dấu hiệu này ở bản thân hay một người thân quen, điều quan trọng có thể làm là tìm hiểu và tìm kiếm sự hỗ trợ kịp thời bạn nhé!

Tự sát là một vấn đề nghiêm trọng diễn ra ở khắp các quốc gia trên thế giới, và đặc biệt ở các nước Châu Á phát triển. Theo số liệu thống kê tỷ lệ tự sát (tính bằng số ca tự sát/100.000 người) trung bình toàn cầu là 10.5. Trong đó, Hàn Quốc đứng thứ 10 trên thế giới với tỷ lệ 26.9, Nhật Bản 18.5, và Trung Quốc 9.7 [1]. Tại các nước này, tỷ lệ tự sát trong độ tuổi thanh thiếu niên, từ học sinh đến những người đã đi làm,  ở mức cao hơn tỷ lệ trung bình của quốc gia. Tại Việt Nam, tuy số liệu thống kê về tự sát không được công bố rộng rãi vì tính nhạy cảm của chủ đề này và các hội thoại xung quanh vấn đề tự sát dường như không diễn ra ngoài khuôn viên bệnh viện và phòng khám tâm thần, chúng ta vẫn biết đến hành vi tự sát trên các mặt báo trong nước, cũng như những vụ tự sát đình đám quốc tế của Goo Hara và Sulli năm 2019, Kim Jonghyun năm 2017, Anthony Bourdain năm 2018, và Robin Williams năm 2014. 

“Bạn định sang Úc/Canada/Mỹ/Anh du học hả?”

Đây là một câu hỏi đã quá quen thuộc đối với các bạn du học sinh. Có thể một trong những lý do câu hỏi này luôn xuất hiện là vì, đối với một số người, thật khó tưởng tượng việc rời xa những gì thân thuộc để đến một nơi cách xa hàng chục nghìn cây số mà không hề quen biết bất cứ ai. Tuy nhiên, nghĩ về một khởi đầu mới tại một đất nước phát triển với những con người thân thiện cởi mở có thể sẽ giúp bạn cảm thấy phấn chấn hơn.

Các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm việc sử dụng các mô hình sàng lọc tự động để có thể nhanh chóng xác định các rủi ro tiềm ẩn của việc phát triển các triệu chứng trầm cảm. Hầu hết các mô hình hiện có thường bao gồm tâm trạng cá nhân, phản ánh qua mạng xã hội tại một thời điểm duy nhất, làm một trong những biến dự đoán. Trong nghiên cứu này, chúng tôi đã giám sát những biến động và chuyển đổi tâm trạng được phản ánh qua những bài đăng trên mạng xã hội trong khoảng thời gian một năm bằng hồ sơ tâm trạng.

Nếu bạn hi vọng có một biện pháp hoàn hảo để phòng tránh và giảm thiểu trầm cảm hiệu quả 100% đối với tất cả mọi người thì chúng mình có thể khẳng định rằng không có biện pháp nào như vậy. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là chúng ta không thể làm gì để tăng cường sức khỏe tâm lý. Dưới đây là một số yếu tố bảo vệ bạn khỏi nguy cơ trầm cảm. Đối với những bạn đã hoặc đang trầm cảm, thực hiện những điều này có thể giúp giảm cường độ và phòng chống sự tái phát của trầm cảm.

Trước khi đọc bài viết này, chúng mình muốn bạn hãy thử đoán xem có bao nhiêu thanh thiếu niên đang gặp phải các vấn đề rối loạn cảm xúc cần được chuẩn đoán và điều trị tại Việt Nam? 30 nghìn, 300 nghìn hay 3 triệu?